OUTSÜ
Outsü le canta a sus espíritus,
El Jima’ai toca el kasshaa
¡Nüturülaira juya!
El trueno del relámpago
Estremece los cielos,
Juyá se regocija
Y envía lluvias en abundancia.
OUTSÜ
Outsü eirajüsü sümüin seeyuu,
chi jima’ai nutaleetüin tü kaashuka
¡Nütuülaira juya!
Chi Nütuülaira niiya juya aikuusü siruumatu,
Juya talaatüshi
nuuluwatain miou wüin.
JIMO’OLÜ DANZA
Jimo’olü danza
Atrae la mirada de Juyá
Con su sensualidad,
El encierro la transformo,
Ahora está más hermosa;
Sus mejillas presumen un rosado intenso,
Jimo’olü danza
Y Juyá le aplaude.
JIMO’OLÜ AYOUNUUJUSU
Jimo’olü ayounuujusu,
Kapülasü nain Juyá
Sunaijee anaashatüin,
Tü asüraalaka süpüla laülaawa,
müima mayaa anaachousü;
Suupüna eesü eshoonain
Jimo’olü oyoonajasü
Ja Juyá nütaaletuin najapü.
OCASO SALINERO
El Ocaso despide la jornada
Con delicadas pinceladas rosáceas,
Los salineros resguardan
Sus cosechas
Y los vientos rumorean
La venida de la noche.
ALIIKA IICHIPALA
tü Aliika Nüpütaa ayatawa
Süka alaatira meemütsü,
Naa iichipalaka naanajain apünaja
Tü joutaika oyoroosü
Sütian sawai.
ERES TÚ
Eres tú,
La Guajira de mis
Ojos embelesados
La musa predilecta
De mi Crepúsculo
Mi amanecer y mi ocaso
Mi madre y mi esposa
Eres tú,
Oh, Guajira
La majayut de mis deseos.
PIA PIAKAI
Pia piakai,
Tounaisü wajiira
Anaasu main jemeeisu
Sünaije sujuitüin kaikai
Teichon,tawayuuse
Pia piaka
Aa,wajiira
Tü majayutka kamalaisü tamüin.
¡AY, SINAMAICA!
¡Ay, Sinamaica! Como describirte
Doncella caribeña con rasgos indígenas
Princesa de la laguna
Hija mimada de los rayos solares
¡Ay, Sinamaica! Cómo describirte
Dueña de una larga cabellera de palmeras
Allá voy, recorriendo tu piel
Color de los médanos
Admirando tu sonrisa de salinas
Una india exótica es lo que eres, Karouya.
¡Ay, Sinamaica! Cómo describirte
Regia gobernadora de las aguas
La laguna
El Rio Limón
Caimare Chico…
¡Todo el mar te rinde pleitesía!
¡AJA, KAROUYA!
¡Aja, Karouya! Jamüin tashajüin
Anaachoun wilnaapüna shiyakuwa wayuu
Jintulchon wüinpala
Suchon oulijanüsü Suwarala kai
¡Aja, Karouya! Jamüin tashajüin
Sukoorola wane mion walaashi süpaana koko
Chaiichi taya, waraitüin soopüna püta shiyaakua jasai
Teiraakaka sümüin püsira iichipala
Wanee kusina anaasümain ,piatapaa, Karouya.
¡Aja, Karouya! Jamüin tashajüin
Aluwaayuasü sou tü wüinka
Tü palatüin liimuuna
Süpülajana jime…
¡Supuushua tü palaaka jitain kajuuta!
FRENTE AL MAR
Paraguaipoa se posa frente al mar.
Rozagante y buenamoza
Camina descalza por la ribera
Cautiva las aguas con la sonrisa
Dorada de sus ojos.
Pedida en matrimonio
Por la excelsa figura de San José,
Princesa Morena comprometida con su pueblo,
Privilegiada entre todas las doncellas.
Dama caritativa y hospitalaria
Que acoge a los viajeros
Con la dulzura de una madre.
Los he visto llegar de Maicao,
De la frenética urbe marabina,
A descansar en su apacible regazo.
Amada Paraguaipoa,
Elegida por Gallegos,
Viste siempre
Tu amanecer terciopelo.
SHIPOLUJEE PALAAKA
Shipolujee palaaka jimaatüsü palaawaipou.
Anaashatüsü loolutusü masapaule
soopüna tü wüinka kulemaatüsü anain msin souiruwa.
Achuntunusu nuutuma chií San José,
anaachousu sutaapa aisü süpüla wayuuiruwa,
sükaje tü waneriruwa.
Wanee laüla kamaneesü,
eenaasü suma naa waraitünaka aisü supulaa maaka nei.
Eesü terüin süntüin Maikou,
Eere maimain alijunairua Marakaaya,
Emerawa sou tü jimaataka.
Aisü tapüla palaawaipou,
Naashiin Gallego,
Eesü waneepia
Tü jayuuka waneepia.
NIETO DE JUYA
Medito en la faz
Plateada de mi salina,
Observo a mi abuelo
Vestido de cielo
Labrando en los campos,
Dando forma a pequeñas
Colinas de cristales,
Voltea y me extiende su mano,
Sonrío…
Y entre sus cabellos blancos
Descubro los secretos
De mi Nación.
Soy Nieto de Juya:
Dios Creador
Gobernante de las Lluvias
Amo absoluto de la Guajira.
NÜLÜIN JUYA
Teerüin süpaapa anain eere ichiika,
müshi teerakai tatuushi kashein
Chaya iipünaje waraitüin suupapüna mmaka,
niitain jouuchein uuchi jorottuushi,
niiyatuin naapüin najapü,
Kuleematüshi,
ja müsia nuwala kasuin niatüin süpúlain Woumain.
Nülüin tata Juya:
Nuukujain maleiwa
Aluwataashi sou juya
Tacheküin mai Wajiira.
AQUÍ ESTOY
Aquí estoy,
Con la mirada puesta
En el Cerro La Teta
Aquí estoy,
Con los pies descalzos,
Quemados y morenos.
Me toco ser indio y no me quejo
¿Por qué debería quejarme?
Se hizo para mí el sol,
La luna, las estrellas
Se hizo para mí esta tierra,
Las aguas turquesas de Cojoro,
Las ninfas de Waleker,
El perfume de las sabanas…
Aquí estoy,
Usando un sombrero
Y un par de alpargatas,
Soy yo,
Un cantor errante de las Salinas de Sinamaica
Un guajiro
Un hijo de la lluvia…
ANII TAYA
Anii taya,
Sünain teirakai chaya wanaa sumaa uuchikai, shiyakuwa achiira anii taya,
Sumaa toi masapasesai,
Kushemasü sutuuma kai.
Wayuushi taya anaapaja Talaatüshi sükajee tiaa
¿Jamaakaka nojoluin wayuuin taya?
Tü kaika aijanüsü tamüin,
Chii kashikai, naa shiliwakalana
Aijanüsü tamüin yayaa mmapaka,
Tü wüinka taaula chaya kijolu,
Naa niinaka Walker,
Seejuju walchuwa…..
Anii taya,
Tanaaisü wanee womaa
Ja müsia tasapaase,
Taya tayakai
Eirajüi yapünaa karoya
Wane wayuu
Wane suchon juya…
DON ANCESTRAL
Desciendo de la Gran Madre y el Gran Padre
Nieto de la Tierra y del Mar
Soy Hijo Primogénito de Juya.
Mis ancestros me honraron
Con el don de la palabra
Para llevar por el mundo
La magia de nuestra Gran Nación.
Soy el Jima’ai de la Poesía,
Coronado con aguas de cristales
Y vestido con médanos de oro.
Mis raíces comienzan en Castilletes
Y finalizan en el Rio Limón,
Abrazo la quietud virginal
De la Laguna de Sinamaica
Porque soy pariente de Apañakai;
Mi destino consiste en entrelazar
—Mediante cantos celestiales—
La mística añuu y la esencia wayuu.
LAÜLAWA SUMAIWAJATÜ
Naijejichi taya tü miusutka tei ja muusia tashi
Nülüin mma ja müsia palaa
Tayakai nuuchon palaajaachikai chii Juya.
Naa toushukana naapüin napülain
süka nanüikü süpüla talüjain süpapüna mmaka
Tü süpülaika tü miusuka woumain.
Taya chii jima’ai tü pütchiika,
Wanaasü sumaa tü wüinka ja kashein jasai jorottusü.
Tayakai chejeewai chaya kastillete ajatsu yaya eerü palastüin wüinka limuuna,
Tajuupatüin tü süpülain tü karouya jaka süpüshin taya apañakai;
tü tapünaaka jia tü eiraajaka süchikü
anaawa namüin añú ja müsia wayuu.
GUAJIRA
Llevo tu nombre palpado en los ojos
Ka’i me regalo una piel tostada
Para representarte a donde fuera.
El Rio Limón corre por mis venas,
Me mantiene anclado a esta tierra.
«Guajira de Encantos y Bellezas»
Mejor no puedo describirte.
Senderos de paisajes magistrales
Sucumben en tu silueta.
Soy dichoso,
Por haber crecido en tu seno virginal
Por beber de las fuentes ancestrales de Juya.
Muchos versos he de escribirte
Reina indígena del trópico
Mujer amada del Caribe
Teje mis poemas con hilos dorados
¡Téjelos como a un süsü!
Aunque me inspiro más
Si danzas conmigo el Yonna.
WAJIIRA
Talüjüin pünülia suluupana nouu
ka’i nüsülajüin tamüin kushemain tataa
süpüla teiyatüin epünaale tounüin.
Tü wüinka palaataka limuunamana alastüsü suluupana tasülü,
jimastüshi taya sutuuma yayaa toumaipaa.
Wajiira kapülainsü ja anaasümain, alanasü paali,
maima tü anaaka maana.
Tayakai talaatüshi,
sükaa miyoin taya pünaije, sünaaijee tasüin püpülain juya.
Maima tü pütchiika anaasütka müin Majayatchon Caribe
Pinaa tü pütchiika anaaka süka jilpai ishoona
¡Pinaa maaka wanee süsü!
Talastechi main taya pioyonnajaje tamara.
Más historias
«La historia de este libro» de «Desaparecidos en el páramo»
«Un gato bajo el sol» de «Las horas perdidas» de Edinson Martínez
«El bullying de los padres hacia sus hijos deportistas». Por Eliéxser Pirela Leal